Тарихқа көз жүгіртсек, 1995 жылы Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комитеті – елдің табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс саласындағы уәкілеттік берілген орталық атқарушы орган ретінде құрылды.
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комитетінің құрылған күні азаматтық қорғау жүйесінің кәсіби мерекесі – Құтқарушы күні болып табылады.
1995 жылдан бастап азаматтық қорғау жүйесі айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Орталық атқарушы органдардың құрылымын жетілдіру шеңберінде МКЖС комитет, агенттік, министрлік болып қайта құрылды, ІІМ жүйесінде болды, одан әрі 2020 жылы министрлік қайта құрылды.
Барлық кезеңде төтенше жағдайларды жою қызметі кәсіби түрде дамып, құтқару бөлімшелерімен толықтырылды.
ТЖ қызметтерімен жұмыс істеген жылдары (1995-2023 жылдар) төтенше жағдайларды жоюға 1,6 млн. астам шығу жасалды. Өрт сөндірушілер мен құтқарушылардың қызметі, кәсібилігі, жеделдігі арқасында 421 мыңнан астам адам құтқарылды, ТЖ түрлі аймақтарынан 383 мыңнан астам адам эвакуацияланды, 72 мыңнан астам зардап шеккен адамға медициналық көмек көрсетілді.
Жыл сайын орта есеппен 18 мыңнан астам табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ, оның ішінде 12 мың өрт тіркеледі. ТЖ аймағынан құтқарушылар 8 мың азаматты құтқарады, 20 мыңнан астам адамды эвакуациялайды, 4 мың зардап шеккен адамға медициналық көмек көрсетіледі.
Еліміздің өртке қарсы және құтқару қызметтерінің мамандары өз өмірін қатерге тігіп, азаматтарды құтқару жолында қызметтік міндеттерін атқару кезінде 73 қызметкер қайтыс болды.
Азаматтық қорғау органдарында 27 мыңнан астам қызметкер қызмет атқарады.
Еліміздің азаматтық қорғау жүйесін жетілдіру бойынша елеулі жұмыстар атқарылды, бұл заңнаманы қабылдау, төтенше жағдайлардан қорғау үшін жаңа объектілер салу, құтқару және өрт техникасы мен жабдықтарын сатып алу, азаматтық қорғау органдары қызметкерлерінің жалақысын арттыру, қызмет өткеру жағдайларын жақсарту, кәсіби кадрларды даярлау, өрт-құтқару спорты мен халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
Осылайша 29 жыл ішінде 1,7 мыңға жуық өрт-құтқару автотехникасы мен 22 мың бірлік өрт-құтқару жабдығы мен жарағы сатып алынды. 38 өрт сөндіру депосы салынды.
Еліміздегі болашақ құтқарушыларды дайындайтын жалғыз жоғары оқу орны — Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы. Азаматтық қорғау академиясының қабырғасынан азаматтар мен мемлекет аумағының табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, күндіз де, түнде де қызмет атқаратын 6 мыңнан астам маман шығарылды.
Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының халықаралық келісімдері шеңберінде академия курсанттары Ресей және Беларусь ТЖМ жоғары оқу орындарында жеңілдікпен оқиды. 2022 жылдан бастап академияда «Өрт қауіпсіздігі» бейіндік бағыты бойынша жоғары оқу орнынан кейінгі білім енгізілді. Соңғы екі жылда академияға күндізгі оқу бөліміне 8 қыз қабылданды.
Табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ алдын алуға мүмкіндік беретін бірқатар ірі жобалар іске асырылды: Алматы облысындағы Талғар, Қарғалы өзендерінде, Алматы қаласындағы Аюсай өзенінде су тасқынына қарсы Көксарай (Сырдария өзенінде) және Астана қарсы реттегіштері, селді ұстап қалатын бөгеттер салынды.
Аса тиімсіз трассалық медициналық-құтқару пункттерін жолдардың неғұрлым авариялық-қауіпті учаскелеріне көшіру мәселесі пысықталуда, биылғы жылы жеделдігін арттыру мақсатында «Анар» трассалық медициналық-құтқару пунктін Ақмола облысы Аршалы кентіндегі өрт сөндіру бөлімінің ғимаратына көшіру жүзеге асырылды.
Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласындағы халықаралық ынтымақтастық шеңберінде 38 халықаралық келісім жасалды. Қазақстан ТЖМ БҰҰ бөлімшелерімен тығыз өзара іс-қимыл жасайды, ТМД, ШЫҰ, ҰҚШҰ сияқты халықаралық ұйымдар шеңберінде табысты жұмыс жүргізеді.
Құтқарушылар Түркия мен Ауғанстандағы жойқын жер сілкіністерінің салдарын жоюға қатыса отырып, халықаралық деңгейде өз кәсібилігін дәлелдеді. Қиын экстремальды жағдайларда және жерасты дүмпулерінің жалғасуына қарамастан, құтқарушылар үйінділерді бөлшектеп, адамдарды эвакуациялау және құтқару, зардап шеккен адамдарға медициналық көмек көрсету жұмыстарын жүргізді.
Тек соңғы үш жылда ғана Түркия Республикасына, Сирия Араб Республикасына, Украинаға, Тәжікстан Республикасына, Ауғанстан Республикасына, Қырғыз Республикасына, Палестинаға көмек көрсетілді.
Ең алдымен ТЖ салдарын жою жүйесінен төтенше жағдайларға ден қоюға дайындығын арттыру арқылы олардың алдын алуға және қауіп-қатерлерді азайтуға көшу, сондай-ақ ТЖМ дамытуда жаңа тәсілдерді енгізу көзделеді.
Бүгінгі таңда ТЖМ жедел ден қою жүйесі бар, төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі міндеттерді шешетін және осындай қуатты құрылымның оң имиджі өздігінен туындамайтын тиімді ведомстволардың бірі болып табылады. Оны шынайы адамдар, біздің қызметкерлер жасайды, олар өз өмірін қауіпке тігіп, күнде батырлық танытып, азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Ведомствоның мақсаты қызметкерлердің әлеуметтік қамсыздандырылуын жақсарту, материалдық-техникалық жарақтандыруды нығайту, жаңа өрт сөндіру деполарын, құтқару станцияларын салу, әуе авиациясы паркін жаңарту. Азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесін ТЖ-ны жоюдан цифрландыруды енгізе отырып, олардың алдын алуға қайта бағдарлау көзделеді. Осы мақсатта ТЖМ-де жаңа ТЖ-ның алдын алу комитеті құрылды.
Каспий теңізінің қазақстандық секторының акваториясында Ұлттық теңіз авариялық-құтқару қызметін құру және азаматтық қорғау академиясының құрылысы бойынша мәселені жоспарлы пысықтау басталды. 20 өрт сөндіру депосының құрылысы жүргізілуде, елордада бірегей тез салынатын өрт сөндіру депосы мен жатақхананың пилоттық жобасы іске қосылды. Жергілікті атқарушы органдардың қолдауымен құтқарушылардың отбасыларына 50 пәтер берілді. Осы жазда елордалық дағдарысты басқару орталығы тәулік бойы табиғи және техногендік төтенше жағдайларға мониторинг пен болжау жүргізілетін Командалық орталық болып қайта құрылды.
2024 жылдың басынан бастап құтқару бөлімшелері өртке және авариялық-құтқару жұмыстарына 70 мыңнан астам рет шықты, 12 мыңнан астам адам құтқарылды, ТЖ аймағынан 65 мыңнан астам адам эвакуацияланды, 4,6 мың зардап шеккен адамға шұғыл медициналық көмек және 1 мыңнан астам адамға шұғыл психологиялық көмек көрсетілді.
Елімізде қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру мақсатында апта сайын профилактикалық акциялар мен оқу-жаттығулар өткізіледі, бұл ретте біздің құтқарушыларымыз өз дағдылары мен білімдерін шетелдік әріптестерімен бөліседі.
Алматы облысының Тамғалы Тас шатқалында орналасқан «Жартасты қала – Астана» базалық полигонында Алматы облысында ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттердің – Беларусь Республикасының, Қазақстан Қырғызстан, Тәжікстан мен Ресей Федерациясы төтенше жағдайлардың алдын алу және олардың салдарын жою саласындағы уәкілетті органдарының құтқару бөлімшелерінің қатысуымен «Скала-2024» бірлескен арнайы-тактикалық оқу-жаттығу өтті.
Сонымен қатар осы полигонда Орталық Азия елдерінің өкілдері үшін ТЖ-да ұшқышсыз авиацияны қолдану бойынша мастер-тренинг сияқты іс-шара өтті. Тренингке Қазақстан Республикасы ТЖМ, Қырғыз Республикасы ТЖМ, Тәжікстан Республикасы ТЖК және Өзбекстан Республикасы ТЖМ ұшқышсыз ұшу аппараттарының 24 операторы қатысуда. Соңғы 5 жылда ТЖМ ұшқышсыз аппараттар паркі 6 еседен астам ұлғайғанын және осыған байланысты дрондарды басқару бойынша мамандарды даярлау қажеттілігі артып келе жатқанын атап өтті. Сонымен қатар полигон базасында ТЖ волонтерлердің республикалық форумы өтті.
Биылғы жылы елімізде Алматы қаласында Беларусь, Болгария, Қазақстан, Ресей, Словакия, Чехияның ең мықты спортшыларының қатысуымен өткен ұлдар мен жасөспірім ұлдар, қыздар мен жасөспірім қыздар арасындағы өрт-құтқару спорты бойынша әлем чемпионаты жарияланды. Бақылаушылар ретінде Сауд Арабиясының өкілдері қатысты. Қазақстандық қыздар мен ұлдар командалары «Жауынгерлік қанат жаю» чемпиондары атанды. Айта кету керек, қазақстандық команданың өрт-құтқару спорты бойынша құрама командасының ұлдар мен жасөспірім ұлдар, қыздар мен жасөспірім қыздар «Жауынгерлік қанат жаю» бойынша екі дүркін әлем чемпионы атанды.
Биылғы күзде болған жарқын спорттық іс-шаралардың бірі Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің кубогына қоян-қолтық ұрыстан бірінші турнир болды. Көкшетау қаласында өткен спорттық біріншілікке 25 командадан 400-ден астам азаматтық қорғау органдарының қызметкері қатысты. Турнирдің ұйымдастырушысы биыл министрлік базасында құрылған «Batyr team» спорт клубы. Сонымен қатар жарысқа тек ерлер ғана емес, әйелдер де қатысты. Жүлделі орындар 8 салмақ дәрежесінде жеңімпаздар арасында бөлінді. Қазақстан ТЖМ қоян-қолтық ұрыстан құрылған құрама бүгін халықаралық чемпионаттарда ведомствоның мүддесін білдіреді, еліміздің қоржынын алтын медальдармен толықтырады.
Азаматтық қорғау органдарының қызметкерлері өздерінің қызметтік міндеттерін күнделікті орындай отырып, басқаларды құтқару үшін өз өмірін қауіпке тігіп, өздерінің кәсібилігі мен жанқиярлығын дәлелдейді.
