Заңды тұлға – заң бойынша азаматтық құқықтар мен міндеттердің субъектісі болып табылатын кәсіпорын‚ мекеме‚ ұйым‚ фирма, т.б. Заңды тұлғаның фирмалық атауы‚ дербес балансы мен сметасы‚ банктерде есеп айырысу шоттары, сондай-ақ мөрі болады. Ол дербес салық төлеуші ретінде әрекет етеді. Заңды тұлға мүлкінің құралуына қатысуына қарай оның құрылтайшыларында осы заңды тұлғаға қатысты міндеттемелік құқықтары не оның мүлкіне заттық құқықтары болады.
ҚР АК-ның 36-бабына сәйкес, қатысушылар оларға қатысты міндеттемелік құқықтарын сақтайтын заңды тұлғаларға акционерлік қоғамдар, шаруашылық серіктестіктер және кооперативтер жатады.
Өздерінің құрылтайшылары олардың мүлкіне меншік құқығын немесе өзге де заттық құқығын сақтайтын заңды тұлғаларға шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындар және оралымды басқару құқығындағы мүлкі бар қазыналық кәсіпорындар, оның ішінде еншілес кәсіпорындар, сондай-ақ құрылтайшы қаржыландыратын мекемелер және мемлекеттік мекемелер жатады.
Қоғамдық ұйымдар, діни ұйымдар, қайырымдылық және өзге де қорлар олардың құрылтайшы қатысушыларының ешқандай мүліктік құқықтары болмайтын заңды тұлғаларға жатады.
Заңды тұлға ретінде компанияның қызметін тоқтату үшін ликвидациялық процедурадан өту керек, ол шамамен төрт айға созылады.Қазақстанда заңды тұлғаны жабу туралы шешімді заңды тұлғаның құрылтайшылары әрдайым өз еркімен қабылдай бермейді. Кейбір жағдайларда бұл сот шешімімен мәжбүрлі түрде болады. Мысалы, 2023 жылы ҚР-да заңды тұлғалардың мәжбүрлеп жабылуының кең таралған себебі-банкроттық. Басқа себептерге тіркеу рәсіміндегі қателіктер жатады (иесі салық органында тіркемеген немесе БСН уақытында ала алмаған себептен).
Заңды тұлғаны жабу процесі келесілерден тұрады:
1– қадам. Ликвидация туралы шешім қабылдау.
Егер заңды тұлғаның бір иесі болса, онда ол шешімді өзі қабылдайды. Бірақ егер оның екі немесе одан да көп құрылтайшылары болса, заңды тұлғаны жабу үшін жиналыс ұйымдастырылады, оған барлық меншік иелері қатысуы керек. Дауыс беру өткізіледі. Жиналыс нәтижелері хаттамада жазылады. ҚР-да Заңды тұлғаны тарату туралы хаттаманың үлгісі (протокол о ликвидации юр.лица) астында көрсетілген, бірақ құжатта барлық қабылданған шешімдерді көрсету қажет екенін ұмытпаңыз.
2-қадам. Тарату комиссиясын құрамыз.
Оған заңды тұлғаның жабылуын қадағалайтын және астында көрсетілген бірқатар міндеттерді шешетін мамандар кіреді:
* Заңды тұлғаның жұмысын тоқтату туралы мәліметтерді газетке жариялайды.
* Кредиторларды хабардар етеді, олардың алдындағы қарыздарды төлеуді қамтамасыз етеді.
* Салық органдарын хабардар етеді, өтініш береді, тарату есептілігін жасайды.
* Тарату балансына жауап береді.
* Компанияның мүлкін құрылтайшылар арасында бөледі немесе оны сату туралы шешім қабылдайды және т. б.
Комиссия мүшелерінің ең аз саны – екі. Бұл көбінесе ұйымның басшысы және бас бухгалтер болуы мүмкін. Құрылтайшылар комиссия мүшелері мен төрағаны жиналыста бірге таңдайды. Таңдалған мамандар Заңды тұлғаны жабуға сенімхат (доверенность на закрытие юр.лица) алады.
3-қадам. Қызметкерлерді кәсіпорынның жұмысын тоқтату туралы хабардар етеміз.
Егер компания жабылса, оның жұмысшылары жұмыстан шығарылатыны сөзсіз. Қызметкерлерді жұмыстан босату туралы кем дегенде бір ай бұрын алдын-ала хабарландыру керек. Бұл кезде маманның жаңа жұмыс іздеуге уақыты болады.Бұл жағдайда қызметкер бір ай күтпей өз қалауы бойынша көрсетілген мерзімнен ертерек кете алады.
4-қадам. БАҚ-та хабарландыру береміз.
Заңды тұлғаның жұмысын аяқтағаны туралы хабарлама ең көп таралымдағы газеттерде жарияланады-мысалы,» Время «немесе «Заң» газеті. Сіз хабарламаны онлайн режимінде жібере аласыз.Маңызды шарт –шағымдары бар несие берушілер компанияға жүгіне алатын уақытты көрсету. Бұл әдетте екі ай. Тарату комиссиясы бұл мерзімді несие берушілер алдындағы қарызды есептеу және олардың жабылуы туралы хабарлау үшін пайдаланады.
5-қадам. Салық қызметіне хабарлаймыз.
Хабарландыру БАҚ-та жарияланғаннан кейін бірден заңды тұлғаның тіркелген жері бойынша салық қызметіне хабарласу қажет. Ол үшін тарату комиссиясының үш жұмыс күні бар.
6-қадам. Аралық тарату балансын (промежуточный ликвидационный баланс) дайындаймыз.
Бұл құжат инвентаризация нәтижелерін, яғни жылжымайтын мүліктің, жылжымалы мүліктің, шоттардағы ақшаның сипаттамаларын көрсетеді. Сонымен қатар, несие берушілердің талаптарын ескеру маңызды.
Құжатты меншік иесі бекітеді.
7-қадам. Салықтық тексеруге өтініш береміз.
Заңды тұлғаның жабылу тәртібі тағы бір маңызды кезеңді – салық қызметінің құжаттамалық тексеруін білдіреді. Комиссия аралық балансты бекіткеннен кейін салық органына тексеру туралы өтініш беру үшін үш жұмыс күні бар. Тікелей тексеру 20 күн ішінде жүргізіледі.
Оның нәтижелері бойынша тарату балансы (ликвидационный баланс) қалыптасады (бұл үшін үш күн бар).
Сіздің ұйымыңыз аталған параметрлерге сәйкес келетініне алдын ала көз жеткізуді ұсынамыз:
* Компанияда әлеуметтік төлемдер мен салықтар бойынша қарыздары;
* Айыппұлдар немесе қате операциялары(мысалы, салықтарды, кедендік баждарды қате төлеу);
* Қосылған құн салығы( налог на добавленную стоимость) бойынша асып кету;
- Қайтару бойынша орындалмаған міндеттемелері болмауы керек.
8-қадам. Ликвидациялық есептілігін салық қызметіне тапсырамыз.
Қазақстандағы заңды тұлғаны жабу рәсіміне байланысты құжаттама өтінішпен бірге беріледі. Есептілік серіктестік жасаған барлық төлемдерді көрсетуі керек. Бұл салық аударымдары, бюджетке төленетін төлемдер, әлеуметтік, сақтандыру төлемдері және т. б.
Екі ерекшелікті қарастырған жөн:
- Егер кезекті салық кезеңі тарату есептілігін тапсырғаннан кейін аяқталса, онда осы салық кезеңі үшін құжаттар– жұмысты тоқтатуға байланысты құжаттарды салық қызметіне ұсынбас бұрын ертерек тапсырылуы керек.
- Егер салықтарды төлеу және салық кезеңі үшін өзге де аударымдарды орындау мерзімі тарату туралы құжаттарды тапсырғаннан кейінгі сәтке келсе, онда бұл төлемдерді өтеуге ұйым өкілінің 10 күнтізбелік күні бар.
Сонымен қатар, 10 күн ішінде тарату туралы есеп беретін төлемдер де орындалуы керек.
9-қадам. Біз несие берушілерге қарыздарымызды төлейміз.
Бұл жағдайда «несие берушілер» ұғымы кең мағынада қолданылады: бұл серіктестік қызметкерлері, шегерім жасау керек басқа адамдар. Аударымдардың белгілі бір кезегі бар:
- Алимент.
- Денсаулығына немесе өміріне жұмыс орнында зиян келтірілген адамдарға төлемдер (бұл үшін серіктестік жауапты).
- Жалақы.
- Әлеуметтік және зейнетақы аударымдары (тарату туралы құжаттарды тапсырғаннан кейін 10 күн ішінде төленеді).
- Авторлық шарттар бойынша сыйақылар.
- Салықтар(бұл төлемдерге де 10 күн бар).
- Басқа кредиторларға төлемдер.
Әрине, тез, яғни 10 күн ішінде несие берушілерге ақшаны компанияның шоттарында болған жағдайда ғана аударуға болады. Ал егер Қазақстанда заңды тұлға жабылған кезде немесе оның филиалында компанияның қаражаты жоқ болған жағдайда комиссия заңды тұлғаның мүлкін жария сауда-саттықта сатады.Егер қандай да бір мүлікті сату мүмкін болмаса, ол көбінесе құрылтайшылар арасында қабылдау-тапсыру актілері бойынша бөлінеді.
10-қадам. Компанияның кедендік алымдар бойынша қарыздары жоқ екендігі туралы анықтама аламыз.Бұл құжат сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асырған ұйымдарға қажет. Ол кеден органдарынан сұралады.
11-қадам. Жұмысты тоқтату туралы Әділет министрлігіне хабарлаймыз.
Ішкі кірістер қызметі тексергеннен кейін бірден Әділет министрлігіне хабарлау керек. Хабарлама жазбаша нысанда жасалады. Оны жергілікті әділет органдарына немесе ХҚКО-ға жіберіледі, сондай-ақ арқылы онлайн форманы толтыра аласыз.
12-қадам. Серіктестікті ҚҚС (НДС) бойынша есептен шығарамыз.
Мұнда да нюанстар бар. Біріншіден, сіз бірден екі құжатты – ҚҚС бойынша ликвидациялық декларациясын тапсыруыңыз керек және ҚҚС бойынша есептен шығару туралы салықтық өтініш. Екіншіден, олар бұл құжаттарды бір күнде ұсынады-алдымен декларация тапсырады, содан кейін мәлімдеме ұсынылады.
13-қадам. БКМ есебінен шығарамыз.
Бақылау-касса машинасын есептен шығару тиісті салық өтініші негізінде орындалады. Алайда, бұл тек осы құрылғыларға қатысты деректерді беруді қолдамайтын машиналарға ғана қолданылады.
Егер БКМ — де мұндай функция қарастырылған болса, оны алу сіздің операторыңыздың мәліметтері негізінде жүзеге асырылады. Бұл опция онлайн режимінде де қол жетімді. Оны төрт телекоммуникациялық қазақстандық оператор қолдайды: «Қазақтелеком», «Транстелеком», «Jusan Mobile», сондай-ақ «Кар-Тел»
14-қадам. Банк шоттарын жабу.
Көп жағдайда шоттарды жабу үшін банк бөлімшесіне бару керек – шоттар ашылған жерге барған дұрыс болады. Бірақ мұндай талап барлық банк мекемелерінде бола бермейді.
Заңды тұлғаның есеп айырысу шотын қалай тез жабу үшін бірнеше кезеңнен өту керек:
- Алдымен заңды тұлғаның өкілі өтініш жазады.
- Әрі қарай, сіз банк алдындағы барлық қарыздарды өтеуіңіз керек (егер бар болса).
- Егер шоттарда ақша қалса, оны алу керек.
- Келесі кезең-корпоративтік карточкаларды тапсыру. Сондай-ақ, банкке чек кітапшалары мен ОТР-код карталарын қайтаруды ұмытпаймыз.
- Соңғы қадам – шоттың жабылғандығы туралы анықтама алу.
15-қадам. Мөрді жою.
Бұл соңғы кезең. Мөрді жоймас бұрын, оның барлық қажетті құжаттарға қойылғанына көз жеткізу керек. Мөрлерді кәдеге жаратумен оларды шығаратын компаниялар айналысады. Процедура аяқталғаннан кейін сіз акт аласыз.
Қазақстанда аудиторлық қорытындының нәтижелері бойынша тоқтатылған немесе жұмыс істемейтін заңды тұлғаны қалай жабуға болады?
Кейбір серіктестіктер аудиторлық қорытындының қорытындысы бойынша таратылуы мүмкін. Бірақ олар бір уақытта бірқатар талаптарды орындауы керек:
- Бір жылдағы пайда 150 мың АЕК-тен аспайды.
- Серіктестік тарату өтініші берілгенге дейін 20 күннен ерте емес аудиторлық қорытынды алды.
- Ұйымның жұмысы жеке қызмет түрлерімен байланысты емес. Мысалы, ойын бизнесі, бензин, темекі немесе алкоголь өндірісі мен сатылымы осы санатқа жатады.
Егер аудиторлар проблемаларды анықталып, төленбеген салықтар табылған болса, кәсіпкердің барлық қарыздарын өтеуге 10 күнтізбелік күні бар.
Қазақстанда жеңілдетілген тәртіппен заңды тұлғаны қалай жабуға болады?
ҚР-да заңды тұлғаны жабуды жеңілдетілген тәртіппен жүзеге асыруға болады. Бұл жағдайда салықтық тексеру камералдық бақылаумен ауыстырылады. Бұл тәсілдің артықшылығы-уақытты үнемдеу: камералық бақылау әлдеқайда жылдам.
Камералық бақылау дегеніміз не?
Бақылаудың бұл түрімен инспекторлар салық төлеуші туралы, яғни сіздің серіктестігіңіз туралы мәліметтерді, сондай-ақ оның салық есептілігін тексереді. Егер мамандар бұзушылықтарды анықтаса, онда компания оларды өз бетінше жояды.
Жеңілдетілген жүйе бір уақытта келесі шарттарды орындайтын заңды тұлғаға арналған:
- Олардың жұмысы жекелеген қызмет түрлеріне жатпайды.
- ҚҚС төлемейді.
- Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер болып табылмайды және арнайы режимде жұмыс істемейді.
- Бұрын қайта ұйымдастырылмаған.
- Ұйымда салықтық тексеру жоспарланбаған.
Заңды тұлғаны оңайлатылған тәртіппен жабу кезінде келесі құжаттар керек болады:
- ҚР-да заңды тұлғаны жабуға салықтық өтініш
- Тарату есептілігі. Барлық есеп беру төлемдерін орындау үшін сізде 10 күн бар екенін ескеріңіз.
- Аралық баланс.
- Кассаны есептен шығару туралы өтініш.
Салық инспекциясы құжаттарын алғаннан кейін оның мәліметтерді сұрауға үш күні бар (кеден, банктер, мемлекеттік органдар жанындағы серіктестік туралы). Ақпарат жинауға тағы 20 күн бөлінеді, ал камералдық бақылау үшін 10 күн бөлінеді. Оның сараптамасы бойынша қорытынды беріледі. Егер бұзушылықтар анықталса, оларды бес күннен кейін жою керек.
Егер кәсіпкер ескертулермен келіспесе немесе бұзушылықтарды жоймаса, толық тексеру жүргізіледі.
Онлайн режимде жабу туралы өтініш беру Egov.kz порталы арқылы жүзее асырылады.
Шағын және орта бизнес өкілдері үшін Egov.kz порталында комиссия қарастырылмаған. Бірақ ірі кәсіпорындар мен қоғамдық ұйымдар баж салығын төлеуі керек, ол 6,5 АЕК яғни 23 998 тг құрайды.
Egov.kz арқылы ЖШС жабу үшін:
- Порталға кіреміз, ЭЦҚ кілті арқылы өз кабинетімізге кіреміз, ЭЦҚ кілті ЖШС директорына тіркелген болу керек.
- «Бизнес» бөліміне өтеміз, ары қарай «Бизнесті тіркеу және дамыту» бөлімшесңне өтеміз, содан кейін «Бизнесті тіркеу және жабу» батырмасын таңдаймыз.
- Қызметтер топтамасынан «Заңды тұлғаны жою» таңдаймыз.
Өтінішке газетке шыққан жабу туралы мәлімдеменің көшірмесінің, жабу туралы шешімнің көшірмесінің скан варианттарын тіркеу және мөрді кәдеге жарату туралы анықтаманың оригиналын тіркеу қажет болады.
ҚР-да заңды тұлғаны Egov.kz арқылы тарату қанша уақытты алады? Өтінімді өңдеуге бес жұмыс күні беріледі. Оны өңдегеннен кейін заңды тұлғаның қызметін тоқтату туралы бұйрық ресімделеді.
Көріп отырғаныңыздай, процедура оңай емес және көп уақытты алады. Алайда, ережені нақты сақтау және құжаттарды мұқият дайындау процесті едәуір жеңілдетеді. Барлық кезеңдерден өткеннен кейін заңды тұлғаның дәл жойылғанын тексеру артық болмайды. Егер мемлекеттік тіркеуді тоқтату туралы мәліметтер БСН Ұлттық тізіліміне енгізілген болса, Компания жабылады. Сонымен қатар, құжаттармен соңғы жұмыс күтіп тұр. Сонымен, жеке құрам мен жарғылық қызметке қатысты құжаттар Ұлттық мұрағатқа тапсырылады. Барлық басқа файлдар, соның ішінде есептер жойылады.