«Түбіміз түркі, дініміз ислам» — демекші кез-келген елдің ел болып қалыптасуда өзінің негізі болады, ол негіз дін екені айтпаса да белгілі. Қазіргі таңда діндер мен діни ағымдар өте көп. Әр діннің және діни ағымдардың жекелеген лидерлері өздерінің түсінігі бойынша саяси, әлеуметтік, географиялық себепке байланысты дінді түсіндіруде. Сол секілді қазақ халқының өзіне тән діни сенімі мен танымы бар. Әрине ол дәстүрлі діни таным.
Дәстүрлі діни таным дегеніміз – ол біздің ұлттық болмысымыздың өзегі. Қазақ мәдениетінің өзегін Ислам дінінсіз елестету мүмкін емес. «Дінді ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің» — демекші дін еріккеннің ермегіне айналмауы керек. «Торғайды сойса да қасапашы сойсын» — деген ұстанымды ұстанып, дін жөнінде біріншіден ғалымдар, дінтанушы-теолог мамандар және эксперттер айналысуы керек. Себебі қоғамымызда болып жатқан дау-дамайлар қазақтың рухында діни білім алмаған азаматтардың кесірінен діни себепті екпеден бастарту, музыкаға тыйым салу, сурет салуды күнә деу, мектептің тәртібіне діни себепті бағынбау секілді дау-дамайлар елдің бөлінуіне әкелуде. «Ел ішінде дау көбейсе, ел сыртында жау көбейеді» — демекші діни бүліктің бетін қайтарып, қоғамды біріктіру үшін қазақтың дәстүлі діни танымына оралу керек. Бұл идеяны дінтанушы ғалым Досай Кенжетай, тарихшы Зікірия Жандарбек т.б. ғалымдар да айтуда. Себебі қазақтың дәстүрлі діни танымы мейірімділікке, татулыққа, адалдыққа, толеранттылық пен гуманизмге үндейді.
Хакім Абай:
Махаббатпен жаратқан адамзатты,
Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп,
Және хақ жолы осы деп әділетті.
Осы үш сүю болады имани гүл,–деп елімізде тұратын 130-дан аса ұлттардың нәсіліне, жынысына, түсіне, дініне қарамастан адам болғаны үшін жақсы көруге үндеген. Себебі қазақтың жерінде жүрген азаматардың бәрі бір-бірін құрметтуі адамгершілік қасиеттен, иманнан. Отан отбасынан басталады. Демек, отағасы әке мен ана балаларын үлкен-кіші, ұл-қыз демей бәріне бірдей махаббат мейірімін төгетіні секілді, біздің елімізде тұрып жатқан өзге ұлт өзге дін өкілдеріне құрметпен қарауымыз — ел шаңырағының биік және шайқалмауына кепіл болары сөзсіз.
Ал дәстүрлі емес діни ағымдар және экстремистік топтар тек өздерінен басқаның бәріне қатігез болуға, тек біздің жол ақиқат, қалғанның бәрі адасқан «шірік», «харам», «бидға» — деп адамдардың санасында жат діни таным қалыптастырып қоғамды жік-жікке бөлуде. Сондай діни ағымдардың жетегінде кеткен ұл-қыздармыздың тағдыры быт-шыт болып өмірлері тозаққа айналуда. Арлы да иманды қылып өсіріп отырған қыз балларының тағдырын ойран қылған жат діни ағым өкілдерін жиі интернет пен теледидардан көрудеміз. Осындай оқиғалар бізді бейжай қалдырмауы керек.
Себебі ұлдарымыз жат діни ағым өкілдеріне құл, қыздармыз күң болмасын десек, ұрпақты қазақтың дәстүрлі діни танымы негізінде тәрбиелеп, дәстүрлі діни танымның негізін салған Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың діни танымын жандандыру кешіктірмейтін жұмыс деп санаймын. Ясауи бабамыз фикһта Ханафи мәзһабын, сенімде Матуриди ақидасын ұстанды. Ал өзінің діни танымы төрт қағидаға негізделді.
Бірінші қағида «уақыт», яғни заманға сай өмір сүру. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында қанымызға сіңген көптеген дағдылар мен таптаурын болған қасаң қағидаларды өзгертпейінше, біздің толыққанды жаңғырумыз мүмкін емес. Яғни, реализм мен прагматизм ғана таяу онжылдықтың ұраны болу керек – деп заманның озық білімі мен ғылымын технологиясын игеруіміз керек екенін жеткізді. Ал діни ағымдар болса, фанаттық идеяға сеніп тек діни догмалармен шектеліп мемлекетімізді дамытатын мәселелерді қозғаудың орнына намазда «әминді» іштен айтамыз ба, «Құдай қайда», «ортағасырдағы мұсылмандар халифаты күшті болыпты»-деген секілді уағыз-насихаттарымен елімізді орта ғасырға сүйреуде. Өз уақытында Қожа Ахмет Ясауи бабамыз болса, заманға төтеп беретін бәсекелі ел болуды насихаттап түркі жұртының басын біріктіріп, үлкен империялық мемлекетке айналдырғаны тарихи шындық.
Екінші қағида «мәкән» яғни Отан деп туған еліне, жеріне аянбай еңбек етіп, халқының сүйікті ұлдары мен қыздары болу. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады – деп қазақи болмысымыздан айырылумаға, қасық қаның тамағанша еліңе адал болудың маңызды ұждандық қасиет екенін жеткізді. Дегенмен, Сауд Арабиясы, Мысыр, Кувейт т.б. елдерден оқып келіп сол мемлекеттің дәстүрін, мәдениетін насихаттап қазақтың дәстүріне түзету жасаушыларға жол бермеуіміз керек. Қазақ атам у ішсең руыңмен деп туған жерін сатпауға үндеген.
Үшінші қағида «ихуан» яғни бауырмалдық деп адамдардың ұлтына, нәсіліне, дініне, түсіне қарамастан құрмет көрсетіп бауыр тұту. Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясының XVII сессиясында сөйлеген сөзінде «Қазақстан – әлемдегі мұсылмандар, православтар, католиктер, протестанттар, буддистер, иудеилер сияқты көптеген дін өкілдерінің бірлікте, бейбітшілікте, конфессияаралық келісімде өмір сүріп келе жатқан мемлекет» -деп, өзге дін өкілдеріне құрметпен қарау жарқын болашақтың кепілі деді.
Төртінші қағида «Рабыта-сұлтан» басшыға бағына отырып, әділеттілікті талап ету. Құран Кәрімнің Ниса сүресінің 59 аятында «Ей, мүміндер! Сендер Аллаға бойсұныңдар, пайғамбарға бойсұныңдар, әрі өздеріңнен болған әмір иелеріне де. Егер, бір нәрсе үстінде талас-тартыста қалсаңдар, Аллаға және пайғамбарға жүгініңдер. Егер сендер Аллаға, ақырет күніне сенетін болсаңдар, осылай істеу әрі қайырлы, әрі жақсы нәтижелі болмақ» – делінген.
Жамбыл облысы әкімдігі «Дін проблемаларын зерттеу орталығының» басшысының орынбасары Жақыпов Ерзат Жасқанбайұлы
