— Сәлеметсіз бе, Айжан Қабдыбекқызы! Қазіргі таңда, қазақстандықтардың денсаулығы – мемлекеттің ұзақ мерзімді саясаты. Денсаулық сақтау саласына, оның ішінде дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінеді. Айтыңызшы, Қазақстанда дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар қалай сатып алынады және бұл тұрғыда Бірыңғай дистрибьютордың рөлі қандай?
— Қазақстанда дәрі-дәрмектерді сатып алу ҚР Денсаулық сақтау министрінің №110 бұйрығыменбекітілген сатып алуды ұйымдастыру және өткізу Қағидаларымен заң жүзінде бекітілген және регламенттеледі.
Тегін қамтамасыз ету аясында дәрі-дәрмектерді сатып алудың бірнеше түрі бар: бірыңғай дистрибуция жүйесі арқылы, аймақтық Денсаулық сақтау басқармаларының немесе медициналық ұйымдардыңөздері сатып алуы.
Бірыңғай дистрибьютор ТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сатып алу, сақтау және жеткізу жөніндегі оператор болып табылады.
Бұл ретте, Бірыңғай дистрибьютор жеке дәріханаларға дәрі-дәрмек сатып алмайды.
Елде бірыңғай дистрибуция жүйесі пайда болғанға дейін медициналық ұйымдар дәрі-дәрмектерді өздерісатып алды, бірақ көлемінің аздығына байланысты олардың дәрі-дәрмектердің қажетті көлемін сатып алу мүмкіндігі болмады, ал бағалар бірнеше есе өзгеріп отырған.
Бірыңғай дистрибьютордың рөлі туралы айта отырып, республиканың түкпір-түкпірінен көлемді шоғырландыру үлкен көлемдер есебінен айтарлықтай жеңілдіктер алуға; шетелдік өндірушілермен тікелей халықаралық келісімшарттарға қол жеткізуге (дистрибьюторды сатып алу тізбегінен шығару есебінен бағаны төмендету) және БҰҰ жүйесінің халықаралық ұйымдары (ЮНИСЕФ, БҰҰДБ) арқылы – ДДҰ қайта даярлаған дәрілерге ең төмен бағамен қол жеткізуге мүмкіндік беретінін атап өткен жөн.
Бұл ретте, үнемделген қаражат қосымша сатып алуғабағытталады, бұл пациенттердің көбісін тегін дәрі-дәрмекпен қамтуға мүмкіндік береді. Ауруханалар мен емханаларға дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге бөлінген бюджет шеңберінде бағаның төмендеуіне байланысты дәрі-дәрмектердің үлкен көлемін сатып алуға болады. Бірыңғай дистрибьютор қызметі кезеңінде үнемдеу 192,6 млрд теңгені құрады.
— Бірыңғай дистрибьютор дәрі-дәрмектердің үлкен көлемімен жұмыс істейтіндігіне сүйене отырып, Бірыңғай дистрибьюторды сатып алу процедурасы және оның әдістері туралы сұрақ туындайды.Механизмі қандай?
— Дәрі-дәрмектер Бірыңғай дистрибьютордың атына стационарлық көмек шеңберінде медициналық ұйымдар және амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету шеңберінде әлеуметтік Медициналық сақтандыру қорыұсынған өтінімдер негізінде сатып алынады.
Дәрі-дәрмектердің атаулары, жеткізу көлемі мен кестесі бойынша медициналық ұйымдар өз қажеттіліктерінөздері анықтайды. Осы өтінімдерге сәйкес Бірыңғай дистрибьютор сатып алу мен жеткізуді жүргізеді.
Қағидаларға сәйкес Бірыңғай дистрибьютор сатып алуды ТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде ҚР ДСМ №ҚР ДСМ — 88 бұйрығымен бекітілген дәрі-дәрмектер тізбесі негізінде жүзеге асырады, онда: дәрілік заттардың сипаттамалары, халықаралық патенттелмеген атауы болады.
Бүгінгі таңда Бірыңғай дистрибуция жүйесі арқылы сатып алудың 4 әдісі бар:
Сатып алу ҚР ҚМ электрондық қаржы орталығының арнайы әзірленген платформасында электрондық форматта жүргізіледі. Барлық рәсімдер ашық өтеді, жүйедегі әрбір әрекет цифрлық із қалдырады, бұл сатып алудағы сыбайлас жемқорлықты болдырмайды.
Жыл сайын дәрі-дәрмектерді сатып алу және жеткізу туралы келісімшарттар алдын-ала жасалады, ал келесі жылға арналған дәрі-дәрмектер биыл сатып алынады. Осылайша, елдің дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етілуі алдын-ала жүзеге асырылады. Дәрі-дәрмектерді сатып алу кезіндегі маңызды шарттардың бірі – жеткізу кестесі және ағымдағы жылдың желтоқсан айында Бірыңғай дистрибьютордың қоймаларында дәрі-дәрмектердің болуы қажеттілігі, ал емханалар мен ауруханаларға жөнелту алдағы жылдың қаңтарында басталады.
Бүгінгі таңда Бірыңғай дистрибьютор дәрі-дәрмектермен 2 мыңнан астам медициналық ұйымдықамтамасыз етеді және 5 миллионнан астам пациентсатып алынатын дәрі-дәрмектердің алушылары болып табылады.
— Нозологиялардың, оның ішінде сирек кездесетін аурулардың жан-жақтылығын, сондай-ақ пациенттер санының жыл сайынғы серпінді өсуін ескере отырып, бірыңғай дистрибьютор қандай препараттарды сатып алады?
— Қазақстандықтарды тегін қамтамасыз етуге арналған дәрі-дәрмектердің тізбесі Денсаулық сақтау министрінің№ ҚР ДСМ 75 бұйрығымен бекітілген. Тиісінше Тізбенің өзін ҚР Денсаулық сақтау министрлігіқалыптастырады.
Министрлік тегін қамтамасыз ету үшін дәрі-дәрмектердің Тізбеге енгізілу тәртібін белгіледі. Тәртіпті сақтай отырып, өндірушілер дәрі-дәрмектерді клиникалық хаттамаларға енгізуге өтінім береді.
Клиникалық хаттамаларды, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды ҚР ДСМ Медициналық қызметтердің сапасы жөніндегі бірлескен комиссия әзірлейді және қамтиды. Клиникалық хаттамалар негізінде ҚР ДСМ формулярлық комиссиясы – www.nrchd.kz дәрі-дәрмектерді Тізбеге енгізу туралы мәселені қарастырады.
Осыдан кейін ҚР Денсаулық сақтау министрлігіТМККК шеңберінде және МӘМС жүйесінде дәрі-дәрмектерді Бірыңғай дистрибьютор арқылы сатып алу үшін клиникалық хаттамалар мен Тізбені бекітеді, онда: дәрілік заттардың сипаттамалары, халықаралық патенттелмеген атауы және олардың шекті бағалары көрсетіледі.
Бірыңғай дистрибьютор, өз кезегінде, осы тізбеге сәйкес дәрі-дәрмектерді сатып алады. Қазіргі уақытта Тізбеге 1800 түрлі дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар кіреді.
— Бірыңғай дистрибьютордың логистикалық жүйесі қалай жұмыс істейді? Дәрі-дәрмектер елді мекендерге қалай жеткізіледі? Қазақстанда жаңа өңірлердің пайда болуына байланысты логистика қалай өзгерді?
— Бірыңғай дистрибьютордың логистика жүйесі Астана, Алматы, Шымкент және Ақтөбедегі төрт тарату орталықтарымен (ХАБтар) ұсынылған, олар өз қызмет көрсету аймағын транзиттік операциялық қоймаларарқылы қамтамасыз етеді, олар, әдетте, Қазақстан облыстарының әкімшілік орталықтарында орналасқан.
ХАБтар – бұл А және В класындағы қоймалар, олар дәрі-дәрмектерге деген қажеттіліктің үлкен көлемін қабылдауға және сақтауға арналған.
Операциялық қоймалар – өзінің қызметтік мақсаты бойынша тауарды ұзақ уақыт сақтамайтын, дәрі-дәрмектерді алу және облыстың медициналық ұйымдарына транзитпен (сross docking) одан әрі жөнелту үшін ұйымдастырылған шағын көлемді қоймалар.
Бірыңғай дистрибьютордың операциялық қоймалары екі айлық дәрі-дәрмек қорын сақтауға бағытталған, ал ХАБтар, өз кезегінде, барлық 20 аймаққа жедел көшу үшін жарты жылдық және бір жылдық дәрі-дәрмек көлемін сақтайды.
Логистикалық жүйе жаңа жеткізу алгоритміне көшті, формат статикалық форматтан динамикалыққаөзгертілді. Дәрі-дәрмектерді тасымалдау үшін қашықтықты бірнеше есе қысқартуға, жеткізілімдердің жеделдігі мен уақтылығын арттыруға мүмкіндік туды. Бірыңғай дистрибьютор дәрі-дәрмектің құнын қымбаттатпай, тіпті ең шалғай елді мекендерге дәрі-дәрмектерді жеткізуді қамтамасыз етеді.
Жамбыл облысына келетін болсақ, дәрі-дәрмектер бірінші кезекте Шымкент ХАБына түседі, содан кейін Тараз қаласының операциялық қоймасына жеткізіледі.
— Сіз айтқандай, Бірыңғай дистрибьютор халықты тегін дәрілік қамтамасыз ету, яғни ТМККК және МӘМС шеңберінде дәрі-дәрмектерді сатып алу, жеткізу және сақтау жөніндегі оператор болып табылады. Жамбыл облысында амбулаториялық және стационарлық деңгейде пациенттерге қанша медициналық ұйым қызмет көрсетеді?
- — Мемлекеттің басты әлеуметтік міндеті – халықты қолжетімді және сапалы медициналық, сондай-ақ дәрілік көмекпен қамтамасыз ету болып табылатыны сөзсіз. Бүгінгі таңда Жамбыл облысы бойынша бірыңғай дистрибуция жүйесі арқылы қызмет көрсетілетін 73 медициналық ұйым бар.
Стационар шеңберінде өңірдегі барлық 73 медициналық ұйым қызмет көрсетеді. Оның ішінде 34-і – мемлекеттік, 5-і – ведомстволық, 34-і – жекеменшік, яғни ТМККК шеңберінде қызмет көрсетеді. 30 нысан амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету шеңберінде қызмет көрсетеді, оның ішінде 18-і – Мемлекеттік, 12-і – жекеменшік, ТМККК және МӘМС жүйесі шеңберінде қызмет көрсетеді.
— Дәрі-дәрмектерді сатып алу медициналық ұйымдардың өтінімдері негізінде жүргізілетіні белгілі, Жамбыл облысынан Бірыңғай дистрибьютордың атына аурудың қанша түрі бойынша сатып алуға дәрі-дәрмектер жарияланды?
Амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету аясында 121 нозология (аурудың түрі) қарастырылған. 2023 жылға Жамбыл облысы бойынша дәрі-дәрмектерді сатып алуға 114 нозология бойынша өтініш берілген. Оның ішінде, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру шеңберінде – 3,6 млрд. теңгеге 92 нозология және 7,06 млрд. теңгеге 48 нозология – тегін медициналық көмек шеңберінде.
Жамбыл облысы бойынша дәрі-дәрмектерді жөнелтуге келсек, амбулаториялық және стационарлық дәрілермен қамтамасыз ету шеңберінде сатып алуға жалпы сомасы 19,6 млрд. теңгеге 1601 дәрі-дәрмек атауы мәлімделді.
Бірыңғай дистрибьютор жалпы сомасы 15,6 млрд.теңгеге 1467 атауды сатып алды. Қосымша көлемді ескере отырып, жалпы сомасы 13,53 млрд. теңгеге 1528 атау жөнелтілді. Қалған позициялар бойынша сатып алу рәсімдері жалғасуда. Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің ақпараттық жүйесіне 5,710 млрд. теңгеге дәрі-дәрмектер қамтамасыз етілді.
Жамбыл облысының мәлімделген көлемі туралы айтсақ, стационар және амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету аясындағы негізгі өтінім жалпы сомасы 15 603,89 млн. теңгеге 1491 позицияны құрады. Қосымша сатып алуға 5056,24 млн. теңгеге 896 дәрі-дәрмек атауы мәлімделді. Барлық рәсімдердің нәтижесінде өңірге құны 13 496,81 млн. теңге болатын 1528 дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар жөнелтілді.
— Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету – бұл өндірушілерден пациенттерге дейінгі өзара тәуелді байланыстардың тұтас тізбегі. Әр кезеңдегі жауапкершілік құзыреттілікке және жауапкершілікке сәйкес тізбекке қатысатын ұйымдар арасында бөлінеді. Мұндай көлемді процесте бірқатар қиындықтар туындауы таңқаларлық емес. Жамбыл облысының медициналық ұйымдарының алдында тұрған саланың проблемалық мәселелері туралы айтып беріңізші?
— Бірыңғай дистрибьютор ТМККК және МӘМС шеңберінде дәрі-дәрмектерді сатып алу рәсімдерін жүргізу кезінде нақты тетіктер мен ережелерді ұстанады. Дегенмен, Бірыңғай дистрибьютор жыл сайын сатып алу кезінде кейбір мәселелерге тап болады. Іркілістер бірқатар себептерге байланысты болуы мүмкін екенін атап өткен жөн.
Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің кең таралған мәселелерінің бірі – жоспарлау мәселесі болып қала береді. Естеріңізге сала кетейік, медициналық ұйымдар өз қажеттіліктерін дәрі-дәрмектердің атаулары, жеткізу көлемі мен кестесі бойынша өздері анықтайды. Осы өтінімдерге сәйкес Бірыңғай дистрибьютор сатып алады және жеткізеді.
«Жоспарлаудағы дәлсіздік көбінесе денсаулық сақтау ұйымдарының келесі жылға тапсырыс берген сәтте көптеген күтпеген жағдайларды болжай алмауынан туындайды. Басқа да объективті себептер бар: пациенттердің көшіп-қонуы, емдеу схемаларының өзгеруі және адами фактор», — дейді Аягөз Айтбаева.
Мысалы, медициналық ұйымдар сатып алуға мәлімделген дәрі-дәрмектерден бас тартқан жағдайлар бар. Кейде талап етілген қажеттіліктің пайызы 100%-ғадейін жетеді.
Сонымен қатар, Бірыңғай дистрибьютор кейде сатып алынбаған дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар мәселесіне тап болады. Мұның себебі – шекті бағаның төмен болуына байланысты потенциалды жеткізушілердің ұсыныстарының болмауы. Бұл жағдайда Бірыңғай дистрибьютор сатып алудың қайталама рәсімдерін жүргізеді. Егер тіркеу аяқталған болса немесе дәрі-дәрмектер қайта тіркеуде болса, онда бұл Бірыңғай дистрибьютордың дәрі-дәрмектерді сатып алу рәсіміне кедергі келтіреді. Сонымен қатар, зауыттардың жабылуына немесе қайта жаңғырту және белгілі бір заттардың әлемдік тапшылығына байланысты жеткізілімдердің кешігуі өндірушілер тарапынанболады.
Осындай жағдайлардың алдын алу мақсатында Бірыңғай дистрибьютор жүйені толық Қайта жүктеубағытын алды. Осылайша, жұмыс тобы құрылды және Бірыңғай дистрибьютордың тікелей қатысуымен ТМККК және МӘМС шеңберінде Дәрі-дәрмектерге қажеттілікті қалыптастыру қағидалары мен әдістемесінің жобасы әзірленді. Бұған дейін ҚҰДФ ұсынған емдеу схемалары мен дозаларын, ҚР клиникалық хаттамаларын және дәрі-дәрмектерді сатып алу бірліктеріндегі бір пациентке жылдық қажеттілікті есептей отырып, дәрі-дәрмектердімедициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықты ескере отырып, автоматтандырылған қажеттілікті есептеу бойынша пилоттық жоба іске қосылған болатын.
Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің уақтылығы мен үздіксіздігі – біздің басты стратегиялық міндетіміз. Мұнда Бірыңғай дистрибьютор қандай ауқымды жұмыс көлемін орындайтынын түсіну маңызды. Дәрі-дәрмектер медициналық ұйымдарға олардың қашықтығына немесе қандай да бір жағдайларға қарамастан жыл бойы жеткізіледі.
Сонымен қатар, Бірыңғай дистрибуция жүйесінің маңызды қаржылық құрамдас бөлігі болып табылатын дебиторлық берешек мәселесі маңызды мәселе болып қала береді. Мұның бәрі дәрі-дәрмектерді уақтылы сатып алуға және бүкіл елге жеткізуге әсер етеді. Бірыңғай дистрибьютор сатып алуды алдын ала жүзеге асыратындықтан, яғни келесі жылға арналған дәрі-дәрмектер ағымдағы жылы сатып алынады.
— Егер пациент өзінің заңды дәрі-дәрмектерін ала алмаса ше? Барлық қажетті ақпаратты қайдан біле алады?
Пациенттермен және жұртшылықпен жедел өзара байланысудың әлеуметтік маңыздылығын ескере отырып, Бірыңғай дистрибьютордың ресми сайты мен Facebook және Instagram әлеуметтік желілерінде парақшалары жұмыс істейді, онда компанияның қызметімен, соңғы жаңалықтармен танысуға, сондай-ақ сұрақтар қойып, өтініш мен ұсыныстар қалдыруға болады.
Сонымен қатар, 1439 қысқа нөмірі – Байланыс орталығы жұмыс істейді. Операторлар халықтан жеткізілімдегі іркілістер туралы барлық деректерді жинақтайды, тегін берілетін қажетті дәрі-дәрмектерді жеткізу мерзімдері мен күндері туралы ақпарат береді. Барлық қоңыраулар тегін, қалалық және ұялы телефондар үшін қол жетімді.
Әрбір сұрау салу жедел қаралады, қажет болған жағдайда дәрі-дәрмек басқа медициналық ұйымнан қайта жіберіледі немесе дәрі қажетті дәрі-дәрмектердің қорында сақталатын арнайы ХАБтан жеткізіледі.
2023 жылдың бірінші жартыжылдығында Байланыс орталығына 21 мыңнан астам қоңырау түсті. Көптеген сұрақтар дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге қатысты болды. Сонымен қатар ақпараттық сипаттағы қоңыраулар да бар. Жамбыл облысына келетін болсақ, Бірыңғай дистрибьютордың Байланыс орталығына ағымдағы жылдың бірінші жартысында Жамбыл облысының тұрғындарынан 469-ға жуық қоңырау қабылданды.
Операторлар облыстардың кураторларымен және Бірыңғай дистрибьютордың өңірлік өкілдерімен бірлесіп пациенттердің дәрі-дәрмектерді нақты алуына мониторинг жүргізе отырып, қолда бар дәрілік заттарды алмау фактілері бойынша әрбір шағымды пысықтайды.
Яғни, өңірлік өкілдер проблеманы шешу туралы Байланыс орталығын хабардар еткеннен кейін және дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің ақпараттық жүйесінде дәрі-дәрмектердің жөнелтілуі көрсетілгеннен кейін Байланыс орталығының операторлары пациенттің дәрі-дәрмекті алуын бақылау үшін қайта байланысады.
Азаматтарды сапалы және тиімді дәрі-дәрмекпенқамтамасыз ету әрқашан ұлт денсаулығын сақтаудағы басымдық болды. Құрылған жүйенің арқасында пациенттердің қауіпсіз және қолжетімді дәрілік заттарға қолжетімділігін үздіксіз қамтамасыз етуге, сондай-ақ фармацевтикалық нарықтың барлық қатысушылары –пациенттердің, мемлекеттің және фармацевтикалық бизнесті жүзеге асыратын кәсіпкерлердің мүдделерін теңестіруге мүмкіндік бар.
Негізгі міндет – дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету жүйесі сұраныстың өзгеруіне жедел және нақты әрекет ете алатындай, кез-келген төтенше жағдайда икемді болатындай және ең алдымен, азаматтардың қажеттіліктеріне бағытталған жұмысты ұйымдастыру.
