Бес әлеуметтік бастаманың әлеуметтің әлеуетін көтеру мақсатындағы маңызы зор. Осы орайда, әлеуметтік бастаманың бірінші бастамасы “Әрбір отбасына баспана алудың жаңа мүмкіндіктерін беру” бойынша тұрғын үй инспекциясының басшысы Ғазиз Ералиевпен болған сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.
— Ғазиз Нұрланұлы, «7-20-25» бағдарламасы бойынша тек 1-ші және 5-ші қабаттардан ғана үй беріледі де 2,3,4 ші қабаттардан үй неге берілмейді?
-Бізде үйлер кредит негізінде соғылғандықтан, бірінші кредитте тұрғын үй жинақ банкі салынушылар арасында сатылымға түсті. Сол тұрғын үй жинақ банкі клиенттері өздеріне ұнаған қабаттардан, одан бөлек кең бөлмелі үйлерді сатып алды. 7-20-25 бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында 2018 жылы 19 қарашада арнайы жұмыс орны болып табылатын Қойгелді көшесі 173 ші мекен-жайда фронт офис орналасқан. Ол жерде күнделікті банк қызметкерімен, біздің қызметкерлер отыр. Күнделікті келген азаматтарға толық ақпараттандыру жұмыстарын жүргізіп отыр. Банк қызметкерлері азаматтардың төлемдерін қарап, сол жерде есептеп беріп отырады. Егер төлем қабілеттігі толық расталған жағдайда азаматтар өздері барып, қалған пәтерлерді көріп, ұнағанын таңдайды. Шындығында, көпшілік пәтерлер 1-ші және 5-ші қабаттанр ғана қалған. Бастапқыда 2,3,4 қабаттағы үйлер болды. Бірақ барлығы сатылып кетті. Қазір бізде нақты 180 пәтер сатылымға кетіп отыр. 15 мөлтек ауданда 115 пәтер толығымен саттық. Бүгінде құрылыс басқармасы тұрғын үй сертификатын бөлу механизімін қарастыруда. Сонымен қатар биыл елімізде тұрғын үй жинақ банкі арқылы «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында 2 пайызы жеңілдікпен үстемақысы, оның бастапқы жарнасы 10 пайыз және қайтарым мерзімі 19 жылға ес “Бақытты отбасы” бағдарламасы жүзеге асырылуда. Ол жерде тек қана тұрғын үй кезегінде тұрған 3 санат бойынша берілген болатын. Оның ішінде ең бірінші көп балалы отбасылар, екінші толық емес отбасылар және мүгедек асыраушысы бар отбасыларға бағдарлама қатысуға болатын. Біз маусым, тамыз айларында 950 отбасына жолдама бердік. Банк өкілдері оның төлем қабілеттілігін есептеп растады.
— Біз зерделей келе тұрғын үй жинақ банкі бойынша жинаған адаммен “7-20-25” бағдарламасымен тұрғын үй жинақ банкі арқылы жинаған адамдар бірінші алып кетіп жатқанына көз жеткіздік. Енді аталған бағдарламамен үй алатын азаматтардың құқықтарын көтеру үшін не істесек болады?
— Бұл жерде жоспар бойынша өздеріңізге мәлім 30 тамыз күні 15 мөлтек ауданында 9 кредиттік үй берілді. Пәтердің бөлінуі тұрғын үй жинақ банкіне қарастырылып отыр. Жоспар бойынша 70 пайызын тұрғын үй жинақ банкіне берілген болса, қалған 30 пайызы аталған бағдарлама бойынша қарастырылған. Оның ішінде 1,2,3,4,5 қабаттағы пәтерлерде берілетін болады.
— Халық 7-20-25 бағдарламасын әлі түсіне алмай жатқан секілді. Мүмкін барлық мәселе осыған тіреліп тұрған шығар. 180 пәтердің өтпей тұрғандығы жайлы не айтасыз?
— Ол өтпей тұрған пәтерлерді халықтың төлем қабілеттілігінің расталмай отырғандығымен байланыстырсақ болады. Өйткені бүгінгі күнде әр отбасының атында 2,3 несие бар. Тіпті араларында мүлде төленбегендері де кездеседі. Банк кешіреді деп төлемей қойған азаматтар да баршылық. Кредиттің тарихын зерттей келе басты мәселе осында екендігіне көз жеткіздік. Бір сөзбен айтқанда, қарыз- қадам бастырмайды. Ниет білдіруші азаматтардың алатын айлығы 7-20-25 бойынша 100 мыңнан кем болмауы керек. Егер оның табыс көзі жетпей жатса, ол өзінің гарант кепілдік ретінде өзінің туысқан, ағайынын тарта алады. Бірақ бұл жерде басты мәселе ешкімнің 25 жыл бойы гарант болғысы келмейтіндігінде. Осыдан бөлек бізде қазір 1-2 бөлмелі пәтерлер қалып отыр. Оның ішінде, мысалы 3,4 бөлмелі іздеп отырған азаматтар бар. Көбісі пәтердің шаршы метрі тар дейді.
— Жалпы пәтерлердің сапасы қалай?
– Сапасына келетін болсақ, бұл жерде тапсырыс беруші Тараз қаласы әкімдігінің құрылыс бөлімі. Толыққанды құрылыс басынан аяғына дейін авторлық, техникалық қадағалаумен толық жүргізілуде. Егерде пайдалану барысында дұрыс пайдаланбаса, үйден ақаулар анықталған жағдайда әр үйді соққан мердігерге 3 жыл кепілдік мерзімі беріледі. Осы мерзімде арыз-шағымдар түскен жағдайда мердігер үйді тегін қалпына келтіріп, кемшіліктерді жояды.
— 7-20-25 бағдарламасы бойынша пәтерді алмаймын деп кері қайтарғандар бар ма?
— Жоқ, ондай жағдай кездеспеді.
— Халықтың, оның ішінде жастардың тұрғын үйге қол жеткізуіне үлкен себепші болып отырған осы 7-20-25 бағдарламасы. Алдағы уақытта облыс әкімдігінің дайындап жатқан пилоттық жобасы бар. Сол жөнінде айта кетсеңіз.
— Бұл тұрғыда өңірде жатақхана соғылып жатыр. Мысалы, “Бақытты отбасы” болсын осы 3 санаттағы азаматтың 10% бастапқы жарна төлеуге шамасы жетпеген азаматтарға, егерде олар жаңадан салынған үйлердің бастапқы құрылыстан пәтер алған жағдайда сол 10% дың 99%-ы жергілікті бюджеттен төлеуге сертификат беріледі. Бағдарлама әкімшілігі бұл жерде құрылыс басқармасы болып анықталды. Мәселен, алып отырған пәтер 10 млн. теңге болса сол пәтерді алушының отбасы 1 млн. теңге бастапқы жарнасын төлеу қажет. Егер көп балалы немесе толық емес отбасы мүгедек асыраушысы бар отбасы құрылыс басқармасына өтініш жазса 990 мың теңгесін жергілікті бюджеттен құрылыс басқармасы сертификат береді.
— Сол сертификатты алу үшін бірінші ол банкке бару қажет пе?
— Банкте төлем қабілеттілігі расталып, мақұлдануы керек. 15 мөлтек ауданында 180 пәтер қалып отыр. Одан бөлек Арай 2 алқабында 44 тұрғын үй қалып тұр. “Бақытты отбасы” бағдарламасы тек тұрғын үй жинақ банкі арқылы жүзеге асырылады. Екінші деңгейдегі 6 банк ол тек 7-20-25 бағдарламасы аясында ғана несие рәсімдейді. Бұл жерде 7-20-25 бағдарламасына қатысушы азамат осы мемлекеттік қордан тұрғын үй кезегіне мұқтаж адам ретінде тұрса 11 санаты бар 10% -дың, 99%-ын сертификат кредит ретінде беріледі.
— Бақытты отбасы бағдарламасы бойынша пәтерді өздері таңдайды ма, әлде сіздер ұсынғанды таңдайды ма?
– Банк оларға 3 ай мерзім береді. Бірінші жаңадан соғылған үйден таңдауға мүмкіндік беріледі. Мысалы, нарықта тұрған шағын ауданның ішінен таңдаса онда ол 10% өз қалтасынан төлейді. Сөйтіп таңдаған үйін, жер үй болсын көп пәтерлі үй болсын өзі таңдауға мүмкіндігі бар. Әр азамат өзі шешім қабылдайды.
— Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан: Исламбек Дастан
