Жамбыл облысы əкімдігі ішкі саясат басқармасы «Өңірлік коммуникациялар қызметінің» алаңында облыстық Қазақстан халқы ассамблеясы медиаторлар кеңесінің төрағасы, «Новый регион» газетінің бас редакторы, Тараз қаласы әкімдігі жанындағы Қоғамдық кеңестің мүшесі, «Нұр Отан» партиясы жанындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес кеңесінің мүшесі Лариса Сафонова, облыстық сотының судьясы, Келісім координаторы Дінмұхамед Азретқұловтың қатысуымен баспасөз конференциясы өтті. Спикерлер «Қазіргі заманғы шақыру. Аймақтағы медиация институтын алға жылжыту» туралы баяндап, журналистердің сұрақтарына жауап берді.
2011 жылғы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті «Медиация туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Осы заңның қабылдануымен біздің елімізде медиаторлардың қатысуымен дауларды шешудің баламалы жолдарын дамыту үшін құқықтық шарттар жасалды.
Медиация рәсімін заманауи жағдайларда пайдалану соттардың жұмыс жүктемесінің тығыздығы уақытылы және қажетті процесс болып табылады. Медиация шынымен соттардың жұмысын жеңілдетуге көмектеседі және олар өте күрделі процесстерге назар аударуға мүмкіндік береді. Ал дау тараптарына ұзақ сот процедураларын және қосымша сот шығындарын болдырмауға мүмкіндік береді.
Медиация тараптарға өз құқықтарын және мүдделерін қорғау үшін икемді рәсімді пайдалануға және даудың тек коммерциялық және құқықтық аспектілеріне ғана емес, сондай-ақ заңнамада көзделген өтемақы шегінен тыс тараптардың әрқайсысының жеке мүдделеріне негізделуіне мүмкіндік береді.
Уақыт пен ақшаны үнемдеумен қатар, медиация процесі бизнес иелерінің, менеджерлердің арасындағы қалыпты қарым-қатынасты сақтауға мүмкіндік береді, сондай-ақ олардың өз проблемаларын өз бетінше және тиімді шешуге қабілетіне деген сенімін арттырады. Егер тараптардың біреуі шешімді қанағаттандырмаса, іс билікке қарай жетеді, ал кейде оны қарау бірнеше жылға созылады. Медиатор үлкен мөлшердегі ақша, отбасылық және неке қатынастары, түрлі азаматтық мәселелер бойынша дауларды қарастырады. Ал медиатор ажырасуды да, мүлікті бөлуді де, сондай-ақ балалардың тұрғылықты жерін анықтауды тез жүргізеді. Келісу рәсімі бес күнді алады. Ал неке қатынастарын бұзу, әртүрлі отбасы, көршілес, ұжым ішіндегі дауларды анықтау үш-төрт сағатқа созылады. Медиация жол-көлік оқиғасының қатысушыларына пайдалы. Дәстүрлі сценарий бойынша полиция қызметкерлері жол-көлік апатының схемасын, хаттамасын жасайды, жүргізушілерден куәліктерін алып қояды, автокөліктерді айыппұл тұрағына алып кетеді. Екі ай олар әрқайсысы өзінің кінәсіздігін дәлелдейді. Егер тараптар консенсусқа қол жеткізсе, онда бұл проблемалар өзінен шешіледі. Заңда күдікті, айыпталушы және зардап шеккен тарап келісілген жағдайда, тіпті қылмыстық іс тоқтатылып, жабылып та жатады. Бұл туралы тергеушілер мен прокурорлардың тараптарынан хабар келуі керек.
Енді, заңға сәйкес, істердің бастапқы сатысында тараптарға тергеу және сот органдарының араласуынсыз татуласу үшін мүмкіндікті жоғалтпау үшін медиаторлармен байланысу ұсынылады. Заң сондай-ақ 10 күннен 30 күнге дейін басталған азаматтық істі тоқтата тұру мүмкіндігі көзделеді, оның барысында тараптар медиаторға жүгінуге болады. Қылмыстық процесс барысында іс тоқтатылмай, тараптарға бір мезгілде медиаторға бару ұсынылады.
Медиация мен басқа да рәсімдер арасындағы негізгі айырмашылық медиатор даудың бейтарапты жағын ұсынады және шешімдер қабылдамайды, ол тараптарға жанжалға тек келісімге қол жеткізуге көмектеседі, онда олардың ешқайсысының жеңілгендігін сезінбейді. Медиацияның артықшылығы мынада, бұл жанжалдаушы тараптар дауды өз мүдделеріне сәйкес шешуге мүмкіндік алады.
Заңға сәйкес, медиацияның қолданылу аясы болып жеке және заңды тұлғалардың қатысуымен азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқықтық қатынастардағы даулар мен қақтығыстарды анықтау болып табылады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Заңының қылмыстық процессінде шағын және орташа дәрежедегі жағдайларды қарастыру көзделмесе. Медиация бұл қақтығысты шешіп қана қоймай, тараптарға бейбітшілікті қалпына келтіруге және қарым-қатынасты жалғастыруға мүмкіндік береді.
Қазақ қоғамында медиация рәсімі ежелден бері болғандығын атап өткен жөн. Байырғы заманнан бері дау-дамайларды шешу дәстүрлері құрметті ақсақалдар мен билер арқылы жүргізілген.
Қазіргі уақытта кәсіби және кәсіби емес медиаторлар дауларды және қақтығыстарды шешуге қатысады.
«Медиация туралы» ҚР-ның Заңына сәйкес «Жоғары білімі бар, 25 жасқа толған азаматтар, Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен бекітілген медиаторларға арналған оқыту бағдарламасында оқытуды растайтын құжаты (сертификаты) бар және кәсіби медиаторлар тізілімінде тұратын» кәсіби тұрғыда медиатор қызметін атқара алады..
«Медиация туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, «40 жасқа толған және кәсіби емес медиаторлар тізілімінде тұрған адамдар медиатор қызметін кәсіби емес негізде жүзеге асыра алады. Қазақстан Республикасының аумағында медиацияны кәсіби емес негізде жүзеге асыратын кәсіби емес медиаторлардың тізілімін ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), ауданның, облыстық маңызы бар қаланың, ауылдың, ауылдық округтің (бұдан әрі — уәкілетті орган) әкімі жүзеге асырады.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан қоғамның бірлігін нығайтуға ықпал ететін әлеуметтік үйлесімділіктің бірегей үлгісі жасалынды. Оның негізгі байланысы — Қазақстан халқы Ассамблеясы, ол этносаралық өзара байланыстың тиімді институты болды. «Медиация туралы» заң қабылданғаннан кейін, ҚХА бұл институтты қоғамдық өмірдің практикасында көтермелеу миссиясын қабылдады. Қазақстан халқы Ассамблеясының басты бағыттарының бірі медиация институтын дамыту болды. Біздің аймақта, Жамбыл облысы әкімі аппаратының «Коғамдык келісім» КММ базасында медиация кабинеті ашылды, даулы мәселелер мен қақтығыстарға түскен азаматтады қабылдайтын қоғамдық қабылдау бөлмесі бар. Бұдан басқа облыстың аудандарында және Тараз қаласында қоғамдық кеңес беру үшін 14 медиация кабинеттері ашылды. Бүгінгі таңда облыста 72 адам жұмыс істейді, ал 2018 жылдың 9 ай қорытындысы бойынша Жамбыл облысы бойынша Медиация бөлімшесіне 621 азамат өтініш білдірді. ҚХА медиаторларымен 481 жанжал және даулар шешілді. Шешілген мәселелердің негізгі түрлері: еңбек, азаматтық және отбасылық даулар.
Медиацияны дамытудың басымдылығы — пікірлес серіктестерді іздеу. Жамбыл облыстық сотымен келісу бітімгерлік рәсімдерді дамыту саласындағы ынтымақтастық арқылы медиацияны дамытуға үлкен серпін берілді, келісім рәсімдерін әзірлеуде ынтымақтастық туралы 13 меморандум мен келісім жасалды.
«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Жамбыл облысы әкімі аппаратының «Коғамдык келісім» КММ-де «Виртуалды медиация кабинетті» ашылды. Енді біздің облыс тұрғындарымыз өздерінің дауларын соттарға бармай, тіпті үйден шықпай-ақ шеше алады.
Медиация Қазақстан қоғамына қызмет етуі қажет, медиация — бұл болашақ сатысы, өйткені ол қоғамдағы тұрақтылыққа, бейбітшілік пен келісімге тікелей әсер етеді!